Portulaka(Portulaca oleracea, rodzina portulakowatych Portulaceae) jest bardzo rozpowszechnioną, pospolitą rośliną.
 |
| portulaka pospolita, Portulaca oleracea |
Napisano o niej tak wiele, że głównie będę przypominał o jej zauważeniu.
Jest łatwa do zidentyfikowania, jako mały sukulent na poboczach dróg i terenach zaburzonych, całkiem sporo na całym świecie. Liście są zaokrąglone i mogą być czerwonawe na brzegach. Łodygi są grube „jak rury” i mogą być czerwonawe. Kwiaty są małe, żółte i otwierają się tylko w pełnym słońcu. Szypułki są drobne, ale wypełnione bardziej okrągłymi, płaskimi, czarnymi nasionami. W moim klimacie portulaka jest rośliną jednoroczną, która wymaga ciepłych temperatur do kiełkowania, więc rzadko widzę je do końca czerwca. Po dobrym deszczu w lipcu, siewki są wszędzie.
Portulaka ma ogólnoświatowe rozmieszczenie. Rośnie na każdym kontynencie. Badania przeprowadzone w latach 50-tych nazwały ją ósmą najczęściej występującą rośliną na ziemi, co jest nie lada wyczynem. Dziś jest prawdopodobnie bardziej obfita, ponieważ stworzyliśmy więcej otwartych obszarów, które lubi, a nasze lepsze drogi otworzyły obszary wiejskie. Jest wymieniona jako szkodliwy chwast w wielu miejscach – zwykle znajduje się na listach „dziesięciu najgorszych chwastów” – nie dlatego, że jest kolczasta lub toksyczna, ale dlatego, że rośnie tak dobrze, wypierając inne rośliny.
 |
| portulaka pospolita, Portulaca oleracea Kwiaty są otwarte; strąki nasion to brązowe kółka obok kwiatów. |
Ponadto, na całym świecie portulaka jest rośliną spożywczą. Jest ważna w kuchniach od Filipin przez Turcję do Francji do Meksyku. Spożywa się ją na surowo w sałatkach, gotuje z mięsem lub rybą, albo przeciera na sosy. W związku z tym portulaka jest uprawiana od ponad 4000 lat. Jest uprawiana w południowej Europie, części Azji i Meksyku. Jest również uprawiana w Stanach Zjednoczonych, ale jest to bardzo niewielka uprawa.
Portulaka jest bardzo odżywcza. Zawiera znaczne ilości kwasów tłuszczowych omega-3, których często brakuje w dietach wegetariańskich. Ponadto jest dobrym źródłem witamin A i C, białka, błonnika i minerałów, w tym żelaza, wapnia i potasu. Rośliny te zawierają również antyoksydanty.
Portulaka zawiera kwas szczawiowy, podobnie jak szpinak. Poziom kwasu szczawiowego występujący w portulace jest bezpieczny w diecie mieszanej, zarówno dla ludzi jak i zwierząt gospodarskich, ale osoby, którym zaleca się unikanie kwasu szczawiowego powinny unikać spożywania portulaki. Portulaka jest czasem używana jako pasza i oczywiście żywią się nią zwierzęta hodowlane. Podawana drobiowi obniża poziom cholesterolu w jajach.
Portulaka była w różny sposób wykorzystywana w medycynie. Soczyste liście tworzą kojącą maść na oparzenia, a antyoksydanty zawarte w roślinie pomagają zapobiegać infekcjom. Stosowano ją również jako środek moczopędny, na suchy kaszel, jakod a general tonic. Ogólnie dzisiaj pojawia się w listach wysokiej jakości żywności, a nie w listach leków ziołowych.
Purslane’s niesamowita obfitość i zdolność do szybkiego wzrostu są dlaczego jest uważany za taki chwast, mimo że jest doskonałe jedzenie. Do kiełkowania potrzebne jest światło, ale poza tym nasiona nie wykazują stanu spoczynku, kiełkują, gdy temperatura zimą się ociepli i gdy dostępna jest woda. Siewki rozgałęziają się blisko ziemi i bardzo szybko rozprzestrzeniają się, aby pokryć glebę. Kwitnienie następuje wtedy, gdy ma wystarczająco dużo energii, a nie w zależności od pory roku. Kwiaty łatwo ulegają samozapyleniu. Trochę się też krzyżują i nie wiadomo, czy jest to spowodowane zapylaniem przez owady czy wiatr. Jedna roślina wyprodukowała 6,723 nasion w ciągu 6 tygodni od wykiełkowania. Inna roślina została oszacowana do produkcji 101,625 do 242,540 nasion w ciągu jednego sezonu wegetacyjnego (liczba nie jest dokładna, ponieważ liczenie tak wielu maleńkich nasion jest ponad żmudne). Niektóre z wyprodukowanych nasion będą nadal kiełkować po 40 latach. Porównaj to z „idealnym” chwastem Bakera (poprzedni post, link): portulaka ma wiele z tych cech.
Portulaki w regionach o umiarkowanym klimacie są roślinami jednorocznymi; tam, gdzie zima jest łagodna, mogą być wieloletnie i rosnąć bardzo duże.
Analiza idealnego chwastu nie uwzględnia wszystkich przystosowań portulaki. Pierwszą z nich jest soczystość. Portulaka magazynuje wodę w swoich mięsistych liściach, co czyni ją dobrą rośliną odporną na suszę i wytrwałym chwastem. Po drugie, portulaka może rosnąć w słonych glebach. Większość roślin uprawnych nie toleruje soli w glebie (nie tylko soli sodowych, ale także innych, takich jak związki potasu), ale portulaka jest znacznie mniej wrażliwa, w rzeczywistości uważana jest za umiarkowanie tolerancyjną na sól. Ponownie, to czyni ją atrakcyjną rośliną uprawną i lepszym chwastem.
Po trzecie, portulaka ma zarówno fotosyntezę C4 jak i CAM. Są to adaptacje do suszy; C4 i CAM to dwa różne sposoby, w jakie rośliny zmniejszają ilość pary wodnej traconej podczas pobierania dwutlenku węgla (w celu przeprowadzenia fotosyntezy i wzrostu). Rośliny C4 mają przedzielone liście i z powodu przedziałów tracą znacznie mniej wody podczas pobierania dwutlenku węgla i uwalniania tlenu. Rośliny CAM przechowują tlen produkowany przez fotosyntezę w ciągu dnia i uwalniają go tylko w nocy, kiedy, nawet na pustyniach, wilgotność jest wyższa i tracą mniej wody. Co jest naprawdę niezwykłe w portulace to fakt, że łatwo przełącza się między tymi dwoma systemami, używając C4 przez większość czasu, ale kiedy jest zestresowana brakiem wody, przełącza się na CAM. W rezultacie roślina jest znacznie mniej ograniczona przez suszę niż większość innych roślin.
Ta botaniczna ciekawostka – przełączanie się na CAM z C4 – jest wyczuwalna w smaku portulaki. W fotosyntezie CAM, rośliny przechowują węgiel w kwasie jabłkowym przez całą noc, a następnie przekształcają go w cukry w świetle dziennym. Stosunkowo wysokie stężenie kwasu jabłkowego sprawia, że smak portulaki jest bardziej wyrazisty.harper (bardziej kwaśny) z samego rana. W miarę jak kwas jabłkowy jest zamieniany na glukozę, smak łagodnieje. Ten efekt nie występuje, gdy portulaka przeprowadza fotosyntezę C4, czyli zazwyczaj. Sprawdź zmianę smaku, gdy portulaka jest w stresie wodnym.
Naukowa nazwa Portulaca oparta jest na tradycyjnej rzymskiej nazwie rośliny, o nieznanym znaczeniu. Epitet gatunkowy oleracea oznacza „z ogrodu warzywnego”, roślinę używaną w kuchni. Potoczna nazwa portulaka jest wersją portulaki, więc jej znaczenie jest równie nieznane. Portulaka jest zdecydowanie najczęściej używaną nazwą zwyczajową, ale można ją spotkać określaną jako portulaka ogrodowa lub zimowa (istnieją inne gatunki portulaki), szpinak kubański, sałata górnicza (myślano, że istnieje inna roślina, która zwykle otrzymuje tę nazwę), barwinek (znowu, istnieją inne barwinki), pietruszka i pietruszka (zauważ podobieństwo do pietruszki), mały barszcz i czerwona marchew. We francuskiej Kanadzie jest to pourpier, w meksykańskiej hiszpańskiej verdolaga.
 |
| portulaka pospolita, Portulaca oleracea |
Jest to niezwykle użyteczna i udana roślina, którą przeważnie po prostu omijamy. Następnym razem, gdy zobaczysz portulakę, poszukaj kwiatów, zmiażdż liść, aby docenić, jak łagodzi podrażnienia skóry, i zauważ, czy rośnie w trudnym środowisku. (Powiedziałabym też, że spróbujcie jej, ale zróbcie to tylko wtedy, gdy uważacie, że liście są czyste od zanieczyszczeń środowiskowych). Dużo do obserwowania. Portulaka jest niezwykłą rośliną.
Komentarze i poprawki mile widziane.
Uwaga: Nie zajmowałem się jej pochodzeniem, ponieważ portulaka znana jest ze stanowisk archeologicznych w Europie, Azji i obu Amerykach sprzed 2000 lat. Ta „niemożliwa” dystrybucja wymaga własnego bloga. Już wkrótce.
Referencje
Kumar, A., S. Sreedharan, P. Singh, E. G. Achigan-Dako i N. Ramchiary. 2021.Improvement of a Traditional Orphan Food Crop, Portulaca oleracea L. (Purslane) Using Genomics for Sustainable Food Security and Climate-Resilient Agriculture. Frontiers in Sustainable Food Systems. https://doi.org/10.3389/fsufs.2021.711820 link (dostęp: 8/9/22)
Matthews, J. F., D. W. Ketron i S. F. Zane. 1992, The biology and taxonomy of the Portulaca
oleracea L. (Portulacaceae) complex in North America. Rhodora. 95: 1266-183.
Needham, J. 1986. Nauka i cywilizacja w Chinach. VI: 1. Biologia i technologia biologiczna. Cambridge University Press, Cambridge.
Oxford English Dictionary. „portulaca, n” Oxford English Dictionary online (U. Nebraska) (dostęp 8/6/22).
Sage, R. F. 2016. A portrait of C4 photosynthesis on the 50th anniversary of its discovery. Journal of Experimental Botany. 67 (14):4039-4056
Shaw, H. Hunter, 2020. All About Purslane. Wędkarz, Ogrodnik, Kucharz.pl. link
Simopoulos, A., H. A. Norman i J. E. Gillaspy. 1995. Purslane w żywieniu człowieka i jej potencjał dla światowego rolnictwa. pp. 47-74 IN; A. Simopoulos editor. Plants in Human Nutrition. World Rev Nutri Diet, Basel, Kargar. Vol 77.
Ventura, Y., A. Eshel, D. Pasternak i M. Sagi. 2015. The development of halophyte-based agriculture. Annals of Botany. 115(3) 529-540.
Redakcja WebMD. Health benefits of purslane. WebMD.com link (dostęp 8/12/22)
Wisconsin Horticulture Common purslane link (dostęp 8/9/22).