Gatunki z rodzaju Sambucus nazywane są czarnym bzem. Nie brzmi to dobrze dla mojego wschodnio-północnoamerykańskiego ucha, więc zawsze mówię bzu czarnego. Ta nazwa, którą preferuję, jest wyraźnie dziwna – drzewo nie zawsze ma jagody lub jagody są tylko owocami bzu – ale nie jestem sam w tym wzorcu mowy, można go zobaczyć w wielu amerykańskich pismach. Historycznie i prawidłowo był to bzu czarnego, ale wytrzymaj ze mną, wciąż przyklejam -berry do nazwy.
| Czarny bez z jagodami |
Są to krzewy lub małe drzewa o bogato zielonych, długo podzielonych liściach. Wytwarzają duże skupiska małych białych kwiatów, które zamieniają się w jaskrawo zabarwione jagody.
| Kwitnący czarny bez |
Różne gatunki czarnego bzu występują na całym świecie, na obszarach o klimacie umiarkowanym i subtropikalnym. Ponieważ są one użyteczne i jadalne, ludzie uprawiali je przez tysiąclecia i rozprzestrzeniali je dalej. W publikacjach ekspertów liczba gatunków bzu czarnego, Sambucus, wzrosła do 38, a spadła do 8. Rośliny są dość zmienne i brakuje im schludnych wzorców potrzebnych dla gatunków, co do których wszyscy się zgodzą. Dyskusja na ten temat trwa.
Niektóre gatunki Sambucus są lokalnymi endemitami, jak Sambucus palmensis występujący tylko na Wyspach Kanaryjskich, a to, jak się je nazywa, nie komplikuje życia wielu ludziom. Jednak praca, która stworzyła tylko osiem gatunków, praca doktorska R. Bolli z 1994 r., połączyła pospolite bzu czarnego z Europy i Ameryki Północnej. Najstarsza nazwa to Sambucus nigra, czarny bez, roślina o rodzimym zasięgu w Afryce Północnej, Europie i zachodniej Azji, uprawiana od czasów starożytnej Grecji i prawdopodobnie dłużej. Bolli połączył pospolity czarny bez ze wschodniej części Ameryki Północnej, zwany amerykańskim czarnym bzem lub bzem kanadyjskim, Sambucus canadensis, oraz pospolity czarny bez z zachodniej części Ameryki Północnej, niebieski bez lub niebieski bez, Sambucus cerulea, z czarnym bzem, uznając amerykańskie rośliny za podgatunki. Niektórzy zgodzili się z Bolli, inni utrzymali amerykańskie rośliny jako niezależne gatunki. W rezultacie można znaleźć te same rośliny, najbardziej obfite i widoczne amerykańskie bzy, którym nadano dwie różne nazwy naukowe.
| mała uprawiana roślina czarnego bzu |
Europejski czarny bez został oczywiście wprowadzony do Ameryki Północnej na wczesnym etapie osadnictwa europejskiego. Naturalizowały się one na całym kontynencie i bez wątpienia krzyżują się z rodzimym bzem amerykańskim. To sprawia, że tym trudniej jest oddzielić owoce czarnego bzu, jeśli podejrzewa się kilka różnych gatunków. Ułatwia mi to jednak pisanie na blogu o „czarnym bzie” lub „czarnym bzie” i odnoszenie się do większości gatunków czarnego bzu, które można napotkać.
Chaos rozciąga się na decyzję, do jakiej rodziny roślin należą czarne jagody. W połowie XX wieku należały one do Caprifoliaceae, rodziny wiciokrzewów. Następnie, gdy dowody DNA stały się dostępne, przez krótki czas należały do własnej rodziny, Sambucaceae, a następnie zostały połączone w rodzinę Adoxa, Adoxaceae. Kiedy w tym tygodniu sprawdziłem grupę roboczą Angiosperm Phylogeny, jedno z najbardziej wpływowych źródeł klasyfikacji roślin, rodzina Adoxaceae już nie istnieje, a Sambucus należy do rodziny kalinowatych, Viburnaceae. (World Flora Online i Kew Garden’s Plants of the World Online zgadzają się, Viburnaceae). Dlatego też, gdy szukasz czarnego bzu, źródła mogą podawać różne rodziny roślin, a także różne nazwy naukowe. Nie mam pojęcia, czy przynależność do Viburnaceae się utrzyma.
| Czarny bez z niedojrzałymi owocami |
Jagody czarnego bzu są jadalne i były używane jako żywność wszędzie tam, gdzie rosły. Rośliny są dość dobrze chronione przez związki, które rozkładają się, uwalniając cyjanek, sambunigrynę, a więc nie nadają się do jedzenia. Jednak zanim owoce są w pełni dojrzałe, praktycznie nie zawierają tych związków. Zarówno w przeszłości, jak i dziś, owoce czarnego bzu rozprowadzały swoje nasiona, pakując je w pyszne jagody, które ptaki (i inne zwierzęta, ale zwłaszcza ptaki) zjadały, a następnie upuszczały w innych miejscach wraz z odchodami. Wśród wszystkich dzikich jagód czarnego bzu, niektóre są słodsze od innych, inne dość gorzkie, co prawdopodobnie wskazuje na większą lub mniejszą zawartość związków cyjanogennych.
Trucizny są znacznie bardziej skoncentrowane w łodygach i liściach niż w kwiatach i owocach. Ludzie gotowali z kwiatów czarnego bzu i robili z nich wino. Dojrzałe jagody są generalnie bezpieczne do spożycia na surowo, ale można je uczynić jeszcze bezpieczniejszymi poprzez gotowanie, ponieważ niszczy to związki cyjanogenne.
Co więcej, zatrucie jest funkcją dawki. Objawy zatrucia zaczynają się od nudności, a następnie wymiotów i biegunki. Wydaje się, że istnieje tylko jeden dobrze udokumentowany przypadek zatrucia owocami czarnego bzu w Ameryce Północnej w ciągu ostatnich 50 lat; grupa na odosobnieniu przygotowała sok z czarnego bzu z rodzimych owoców czarnego bzu w Kalifornii(Sambucus nigra ssp. cerulea). Zmiażdżono owoce czarnego bzu, łodygi i niektóre liście, dodano cukier i sok jabłkowy. Osoby, które wypiły pięć szklanek soku były najbardziej chore, chociaż tylko jedna osoba była hospitalizowana, w bardzo złym stanie, ale nie w stanie zagrażającym życiu. Osoby, które wypiły mniej soku miały łagodniejsze objawy.
Czerwony bez, Sambucus racemosa, odrębny gatunek północnoamerykański, który jest łatwo rozpoznawalny po czerwonych jagodach, jest uważany za trujący, w tym jagody. Jednak wiele plemion rdzennych Amerykanów jadło czerwone jagody czarnego bzu. Jeśli dobrze się przyjrzeć, jedli oni jagody suszone lub gotowane, a także w postaci wina – wszystkie te zabiegi zmniejszają ich toksyczność.
Czarny bez jest powszechnie uprawiany lub zbierany w celu przygotowania dżemu, ciasta, wina lub innych zastosowań jagód. Pyszne!
Owoce czarnego bzu były używane do wielu rzeczy poza jedzeniem i mają ogromny folklor. Napiszę o tym w późniejszym poście. Komentarze i poprawki mile widziane.
Referencje
Anonymous. 1984. Zatrucie sokiem z czarnego bzu – Kalifornia. CDC (Center for Disease Control, US) MMWR (Morbidity and Mortality Weekly Report). link (dostęp 1/26/24)
Appenteng, M. K., R. Krueger, M. C. Johnson, H. Ingold, R. Bell, A. L. Thomas i C. M. Greenlief. 2021. Analiza glikozydów cyjanogennych amerykańskiego czarnego bzu. Molecules. 26 (5): 1384.
Applequist, W. L. 2015. Krótki przegląd ostatnich kontrowersji w taksonomii i nomenklaturze Sambucus nigra sensu lato. Acta Hortic. 1061: 25-33.
Bolli R. 1994. Revision of the genus Sambucus. J. Cramer. Berlin. Jest to kluczowy dokument taksonomiczny, ale nie widziałem oryginału.
Moerman, D. E. 1997. Native American Ethnobotany. Timber Press, Portland, OR. Online: link (dostęp 6.01.24)
Kathy Keeler, Wędrowny botanik