Porozmawiajmy o sałacie.
Sałatę łatwo przeoczyć, a przecież jest to jedno z dziesięciu najlepszych warzyw, którymi się handluje, uprawia lub zjada. Amerykanie zjedli średnio po 12,7 funta sałaty w 2021 roku i 25,8 funta na osobę w 2015 roku. Jest to najważniejsza na świecie uprawa sałaty.
Sałata jest łatwa w uprawie i większość ludzi ją lubi lub przynajmniej toleruje. Istnieje wiele odmian, które zaspokajają różne gusta.
, w rodzinie roślin Asteraceae, ze słonecznikami i mniszkami. Istnieje ponad 100 gatunków w rodzaju
. Wszystkie są jadalne , ale te dzikie są bardzo gorzkie . Sałata ogrodowa,
została udomowiona dawno temu: jej liście pojawiają się na ścianach egipskich grobowców z okresu XII dynastii (4500 lat p.n.e.). Była powszechną rośliną uprawną w starożytnej Grecji i Cesarstwie Rzymskim, a do północnej Europy trafiła prawdopodobnie za sprawą Rzymian. Azjaci również ją uprawiali, co najmniej od V wieku. Do obu Ameryk została przywieziona podczas drugiej podróży Kolumba. Do Stanów Zjednoczonych została prawdopodobnie po raz pierwszy wprowadzona przez hiszpańskich osadników na Florydzie w latach 70. XV wieku, a do Nowego Meksyku dotarła wraz z hiszpańskimi misjami w 1598 roku. Co najmniej szesnaście różnych odmian sałaty było oferowanych do sprzedaży przez amerykańskie firmy nasienne w 1806 roku.
mleko, odnoszące się do białego soku. Epitet gatunkowy,
Hodowcy sałaty rozpoznają sześć odrębnych typów: masłową, kruchą, łacińską, liściastą, łodygową i rzymską (często nazywaną cos). Głównym rozróżnieniem jest to, czy roślina ma zaokrągloną formę (headed) czy jest bardziej luźną, otwartą rośliną. Sałata jest zazwyczaj spożywana na surowo, choć może być gotowana. Istnieje wiele ciekawych historycznych przepisów na grillowaną i pieczoną sałatę.
| sałata głowiasta, uprawa |
Sałata jest rośliną jednoroczną lub dwuletnią, obumierającą po wydaniu nasion. Długie dni skłaniają do kwitnienia. W czasie upałów liście stają się coraz bardziej gorzkie.
| Kwitnące rośliny sałaty (zignoruj kwiaty ogrodowe za sałatą) |
Sałata ma długą historię jako roślina lecznicza. Starożytni Egipcjanie uważali sałatę za afrodyzjak i poświęcili ją swojemu bogu płodności, Minowi. Grecy podobnie uważali, że sałata zwiększa płodność, umieszczając ją pod Adonisem, bogiem odrodzenia. Sałata jest na tyle odżywcza, że może zwiększać energię seksualną właśnie poprzez poprawę ogólnego stanu zdrowia. Ponadto etnobotanicy sugerowali, że mleczny sok, przypominający nasienie, doprowadził do skojarzenia z płodnością.
Co najmniej od średniowiecza sałata była ziołem stosowanym w leczeniu nadmiernego pożądania seksualnego. (Czy jest to przeciwieństwo zwiększania płodności? Prawdopodobnie.) Dioscorides (64 CE) napisał, że „nasiona tego bycia dranck, doth help such as dreame continually & doth avert conjunction” (Gunther v. II, 165), co najwyraźniej oznacza „pomaga mimowolny wytrysk i zniechęca do współżycia” (Storl str. 161). Rada Culpepera, 1600 lat później, brzmiała: „Znosi pożądanie cielesne, tłumi sny weneryczne, będąc zewnętrznie nałożonym na cody (jądra) z odrobiną kamfory” (Culpeper s. 213). Prawdopodobnie miał na myśli sok z sałaty, ale przykładanie liścia sałaty to kojący obraz.
Rzymianie jedli sałatę pod koniec posiłku, aby wywołać sen. Od bardzo dawna zalecano ją do wywoływania senności i przeciwdziałania bezsenności. Laktazyny z soku sałaty mają działanie uspokajające.
Tradycyjna medycyna europejska, od Dioscoridesa to czasach współczesnych, zalecał sałatę jako środek pobudzający apetyt; to również ma pewne podstawy chemiczne.
Zarówno medycyna europejska jak i ajurwedyjska zalecała matkom karmiącym spożywanie dużej ilości sałaty, aby utrzymać przepływ mleka. Ostatnie badania medyczne z wykorzystaniem skoncentrowanych ekstraktów z sałaty potwierdzają, że jest ona pomocna dla kobiet karmiących.
Laktucyna, lakton seskwiterpiny, ma właściwości przeciwbólowe i uspokajające oraz pewne działanie antymalaryczne. Jest głównym składnikiem lactucarium, mlecznego płynu w liściach i łodygach sałaty ogrodowej i innych. Lactucarium nazywano w XIX wieku „sałatą-opium” i stosowano w medycynie jak opium, atrakcyjne, bo nie uzależniające. Dwa XX-wieczne badania nie wykazały rzeczywistego działania lactucarium, więc wypadło ono z łask. Nowsze badania zgadzają się, że lactucarium ma właściwości uspokajające i przeciwbólowe, choć istnieje dyskusja, czy preparaty utrzymują aktywność. Ilość lactucarium w nowoczesnych komercyjnych liściach sałaty jest dość mała, ponieważ przyczynia się ono do gorzkiego smaku sałaty.
Jedzenie sałaty pomaga utrzymać nawodnienie organizmu, ponieważ liście w 95% składają się z wody. Większość odmian sałaty jest bogata w witaminy A, C i K, folian (witaminę z grupy B) i inne. Tak więc sałata jest wartościowa pod względem odżywczym, co w połączeniu z lactucarium prawdopodobnie wyjaśnia wiele z jej wartości leczniczych.
Europejscy zielarze tacy jak Macer (1200s) ostrzegali, że jedzenie zbyt dużej ilości sałaty może spowodować ślepotę.
Cesarz rzymski August (63 r. p.n.e.-14 r. n.e.), ciężko chory, jadł dietę sałatową, gdy inne sposoby leczenia zawiodły. Wyzdrowiał. Zachwycony, cesarz podobno postawił pomnik sałacie lub wolnemu człowiekowi-lekarzowi, Antoniuszowi Musie, który kierował dietą. Znajduję więcej poparcia dla tej drugiej historii niż dla pierwszej. (Sałatka Cezar została podobno nazwana na cześć jej wynalazcy, kucharza Cezara Cardiniego, i nie ma związku z Augustem Cezarem).
Folklor mówi: zasadź nasiona sałaty w imieniu kogoś, kogo kochasz. Jeśli będą dobrze rosły, to znaczy, że romans między wami będzie trwał.
Daj tym liściom sałaty w swojej sałatce więcej szacunku!
| sałata w sałatce |
Komentarze i poprawki mile widziane.
Referencje
AGMRC (Agricultural Marketing Resoure Center). 2021. Letuce. www.agmrc.org link (Accessed 3/25/23).
Caesar Salad. Wikipedia (lub dowolna ogólna wyszukiwarka internetowa). link (Dostęp 3/25/23)
Culpeper, N. 1880. Culpeper’s Complete Herbal. Oryginalnie 1652. Foulsham Press, Londyn. Na Open Library są dziesiątki wydań Culpepera jako facsimile, z ostatnich 200 lat. Większość ma inny tekst niż ten, który zacytowałem. Tu jest link do wydania, które mam. link Nie wiem, czy różnica to skondensowane wydanie, czy wiktoriańska pruderia.
Cunningham, S. 1985. Cunningham’s Encyclopedia of Magical Herbs (Encyklopedia magicznych ziół). Llewellyn Publications. St. Paul, MN.
Dunmire, W. W. 2004. The Gardens of New Spain. University of Texas Press, Austin, TX.
Gunter, R. T. (redaktor) 1934.The Greek Herbal of Dioscorides. (Englished by John Goodyer A.D. 1605) Oxford University Press. Oxford.
Kim, H. D., K-B. Hong, D. O. Noh, and H. J. Suh. 2017. Sleep-inducing effect of lettuce(Lactuca sativa) varieties on pentobarbital-induced sleep. Food Sci Biotechnol. 2017; 26(3): 807-814. link (dostęp 3/24/23)
Look and Learn. Archiwalna historia obrazkowa. 1966. A Diet of Lettuce Saved the Roman Emperor Augustus. www.lookandlearn.com link (dostęp 3/25/23).
Millspaugh, C. F. 1974. Amerykańskie rośliny lecznicze. Oryginalnie 1892. Dover Publications, New York.
O’Hanlon, D.P. (translator) 1981. Macer’s 'Virtue of Herbs’. (oryginał 1200) Hemkunt Press. Delhi, Indie.
Riley, G. 2007. The Oxford Companion to Italian Food. Oxford University Press, Oxford.
Ryder, E. J. i T. W. Whitaker. 1995. Lettuce Lactuca sativa (Compositae). pp. 53-56. Evolution of Crop Plants. 2nd ed. Smartt and Simmonds. Longman Scientific and Technical. London.
Stearn, W. T. 1997. Stearn’s Dictionary of Plant Names for Gardeners. Cassell Publications, LTD. London.
Storl, W. D. 2016. A Curious History of Vegetables (Ciekawa historia warzyw). North Atlantic Books, Berkeley, CA.
Topos Text. Antonius Musa https.topostext.com link (Cytaty ze źródeł rzymskich wspominające Musę i Cezara Augusta, ale nie sałatę). (Dostęp 3/25/23).
Yakoot, M. S. Helmy, and K.Fawal. 2011, Pilotażowe badanie skuteczności i bezpieczeństwa stosowania oleju z nasion sałaty u pacjentów z zaburzeniami snu. Int. J. Gen. Med. 2011; 4: 451-456. link (dostęp 3/24/23)
Kathy Keeler, Wędrujący botanik