Kocimiętka, Nepeta cataria, jest jednym z bardziej znanych małych ziół, ponieważ jest lekiem dla kotów. Koty reagują na kocimiętkę przez około 15 minut, z charakterystycznymi zachowaniami, od pocierania twarzy i tarzania się w niej po pielęgnację i ślinienie się. Młode kocięta nie reagują, a niektóre dorosłe koty nigdy tego nie robią. Z drugiej strony, reakcja ta jest powszechna wśród wszelkiego rodzaju kotów, lwów, tygrysów, gepardów, rysi, pum i tak dalej, ale nie psów, królików, szczurów czy innych grup zwierząt. Ponieważ koty są powszechnymi zwierzętami domowymi, ludzie dostarczają lub uprawiają dla nich kocimiętkę, w wyniku czego kocimiętka jest znana wielu ludziom.
| Kocimiętka, Nepeta cataria |
Kocimiętka to roślina z rodziny miętowatych Lamiaceae, spokrewniona z miętą, bazylią i szałwią, przy czym Lamiaceae to ogromna rodzina. Rodzaj Nepeta kocimiętki pochodzi z Eurazji i Afryki i obejmuje około 250 gatunków. Niektóre inne gatunki Nepeta wywołują reakcję u kotów, ale jest ona generalnie słabsza niż w przypadku kocimiętki, ponieważ kocimiętka jest szczególnie bogata w związek, nepetalakton, na który reagują koty. Inne gatunki Nepeta nie mają wpływu na koty.
| Kocimiętka, Nepeta cataria |
Kocimiętka jest czasami nazywana kocimiętką, co jest trafną nazwą, ponieważ jest to mięta, która przyciąga koty. Jednak Nepeta cataria jest o wiele bardziej powszechna i rozpowszechniona niż jakikolwiek inny przedstawiciel rodzaju Nepeta , dlatego warto nazywać ją kocimiętką, najpopularniejszą nazwą zwyczajową w języku angielskim, i określać wszystkie inne gatunki Nepeta jako kocimiętki, na przykład kocimiętkę perską Nepeta racemosa i kocimiętkę japońską Nepeta subsessilis.
Naukowa nazwa Nepeta ma pochodzić od etruskiego miasta Nepete, współczesnego Nepi, w środkowych Włoszech, gdzie roślina ta występowała bardzo obficie. Epitet gatunkowy, cataria, to stara nazwa rośliny oznaczająca „z kotów”. Cattus nie występuje jako słowo oznaczające kota w klasycznej łacinie, ale w VI wieku zostało dodane do języka, prawdopodobnie z nieznanego języka afrykańskiego. Linneusz wybrał cataria, nadając kocimiętce jej naukową nazwę.
Kocimiętka i inne gatunki Nepeta były stosowane jako leki w Europie od ponad dwóch tysiącleci. W starych pismach zielarskich często nie jest jasne, czy lekiem była kocimiętka, czy inna, lokalna mięta, chociaż wszystkie gatunki Nepeta mają tendencję do dzielenia się aktywnymi składnikami.
Kocimiętka pochodzi z południowej i wschodniej Europy i była szeroko rozpowszechniona. Grecy i Rzymianie zdawali sobie sprawę z atrakcyjności kocimiętki dla kotów i uprawiali ją dla nich, a także używali jej jako herbaty i toniku. Rzymianie przenieśli ją do północnej Europy, a Europejczycy na cały świat. Szybko uciekła i naturalizowała się, tak że w 1843 roku Beach, w swojej książce o roślinach i medycynie, uznał ją za rodzimą. Dziś można ją znaleźć w każdym stanie z wyjątkiem Hawajów i całej Kanady z wyjątkiem Arktyki.
Kwiaty kocimiętki mają około 1/4 cala długości, są białe, z czerwonawymi lub fioletowymi znaczeniami w gardzieli kwiatu. Są one dość atrakcyjne dla pszczół. Liście są lekko rozmyte, a po obiciu wydzielają delikatny miętowy zapach. Rośliny wytwarzają dużą liczbę małych, ciemnych nasion.
Ludzie używali go w medycynie na wiele różnych dolegliwości. Był stosowany w leczeniu kolki, kaszlu, astmy i zapalenia oskrzeli. Przyjmowano ją w postaci herbaty jako środek uspokajający i ułatwiający zasypianie. Przeciwdziałał biegunce i był stosowany zewnętrznie w leczeniu hemoroidóws. Stosowano ją jako okład na opuchliznę.
Liście kocimiętki są lekko miętowe, inni nazywają to cytrynowo-miętowym smakiem i były używane, świeże lub suszone, jako tradycyjny środek aromatyzujący, w sokach, sałatkach, zupach i sosach, potrawach jajecznych i różnych gotowanych potrawach. Obecnie kocimiętka wydaje się być zarezerwowana głównie dla kotów, ale nadal jest ważną przyprawą. Szukając w sieci przepisów na potrawy dla ludzi aromatyzowane kocimiętką, trafiłam na pustkę. (Sprawdzę starsze źródła, gdy będę miał okazję.) Jedyny konkretny, jaki mogę podać, pochodzi z doniesień z drugiej ręki, że zbieracz Euell Gibbons podawał kandyzowane liście kocimiętki jako środek wspomagający trawienie po obiedzie, zanurzając każdy liść w mieszaninie ubitego białka jaja i soku z cytryny, posypując każdą stronę cukrem i pozostawiając do wyschnięcia na dzień lub dwa, a następnie przechowując je, szczelnie zamknięte, w lodówce do czasu użycia.
Najczęściej ludzie pili herbatę z kocimiętki, która smakuje miętowo, choć jest znacznie mniej intensywna niż mięta czy mięta pieprzowa, i najwyraźniej jest dość lotna, więc jej smak łatwo się ulatnia, jeśli woda jest zbyt gorąca lub napój stoi zaniedbany przez bardzo długi czas. Herbata z kocimiętki wspomaga trawienie i zmniejsza niepokój. Herbata wywołuje łagodny haj u ludzi. Angielska tradycja promowała picie herbaty z kocimiętki, aby dodać odwagi nawet najbardziej nieśmiałym osobom. (Tournefort podobno pisał o kacie, który nie mógł wykonywać swoich obowiązków bez wzmocnienia się żuciem korzenia kocimiętki). Władze medyczne uważają herbatę z kocimiętki za bezpieczną, bez toksyczności i niepożądanych skutków ubocznych, z wyjątkiem tego, że kobiety w ciąży nie powinny jej spożywać.
| główka nasion kocimiętki |
Badania nad działaniem kocimiętki na koty wykazały, że dotyka ona tych samych części mózgu, co opioidy u ludzi, choć najwyraźniej nie uzależnia. Ostatnie badania nad ewolucyjnym pochodzeniem zamiłowania kotów do kocimiętki wykazały, że olejek z kocimiętki odstrasza komary. Postawiono hipotezę, że dzikie koty, które tarzały się w kocimiętce, były mniej niepokojone przez komary.
Ludzie używali kocimiętki jako środka dezynfekującego. Stosowano ją do odstraszania szczurów, choć w badaniach przeprowadzonych w XX wieku nie znaleziono dowodów na to, że szczury uważają kocimiętkę za środek odstraszający. (Być może kocimiętka przyciągała koty, a koty odstraszały szczury).
Folklor mówi, że kocimiętka zawieszona nad drzwiami lub rosnąca w pobliżu przynosi szczęście. Trzymaj liść lub pęd kocimiętki w dłoni, aż stanie się ciepły, a następnie chwyć dłoń osoby, która będzie twoim przyjacielem na zawsze, pod warunkiem, że użyta kocimiętka jest przechowywana w bezpiecznym miejscu. Duże liście kocimiętki, suszone, są odpowiednimi zakładkami do magicznych tomów.
Jest to bardzo pospolita, chwastowata roślina o długiej historii jako zioło kulinarne i lecznicze oraz o fascynującym związku z kotami. Jeśli nie masz kota, który reaguje na kocimiętkę, obejrzyj kilka filmów na jej temat w Internecie. (Przykłady: link, link). Rozważ też kocimiętkę jako dodatek smakowy lub herbatę. Lub po prostu ciesz się jej wąchaniem – liści i kwiatów – gdy rośnie tej wiosny.
Komentarze i poprawki mile widziane.
Odniesienia
Beach, W. 1843. The Family Physician. Published by the Author. New York, New York. link online catnip na s. 693 Vegetable Materia Medica.
Cunningham, S. 1993. Cunningham’s Encyclopedia of Magical Herbs. Llewellyn Publications, St. Paul, Minnesota.
Grieve, M. 1932. A Modern Herbal. Dover Publications, New York.
Gruenwald, J., T. Brendler i C. Jänicke. 2007. PDR for Herbal Medicines. 4th edition. Thomson Healthcare, Inc. Montvale, New Jersey.
Hussain i inni. 2016. Pune-Sa. Nepeta oils. w Essential Oils in Food Preservation, Flavor and Safety, link
Kowalchik, C. i W. H. Hylton. 1987. Rodale’s Illustrated Encyclopedia of Herbs. Rodale Press. Emmaus, Pensylwania.
LeStrange, R. 1977. A History of Herbal Plants. Angus and Robertson. Londyn.
Mouthino, S. 2021. Dlaczego koty szaleją na punkcie kocimiętki. Science.doi: 10.1126/science.abg6551 Link
Sanders, J. 1993. Hedgemaids and Fairy Candles. Ragged Mountain Press, Cambridge, Maine.
Tucker, A. O. i S. S. Tucker. 1987. Kocimiętka i reakcja na kocimiętkę. Economic Botany. 42: 214-231.
Uenoyama R, et al. (2021). Charakterystyczna reakcja kotów domowych na irydoidy roślinne pozwala im uzyskać chemiczną obronę przed komarami. Science Advances. 7 (4): eabd9135. link
Kathy Keeler
Wędrowny botanik