Helleborus to mały rodzaj około 20 euroazjatyckich kwiatów, w rodzinie jaskierowatych, Ranunculaceae.
Wszystkie części są trujące. Handling roślin może zapalenie skóry, a przypadki zatrucia z tylko kontakt zostały zgłoszone. Połknięcie powoduje pieczenie ust i gardła, a często nadmiar śliny, nudności i skurcze, wymioty i biegunka. Zatrucie ciemiernikiem może być śmiertelne. W jego rodzimej Eurazji, ta toksyczność była prawdopodobnie ważna dla przetrwania rośliny, ponieważ pojawia się i kwitnie na początku wiosny, kiedy pasiarze są głodni i niewiele roślin jest dostępnych. Toksyny działają również w Ameryce Północnej, powodując, że jelenie i króliki unikają ich.
Ciemiernik był używany w Europie jako lek od tysiącleci, zwykle jako środek oczyszczający. Biegunka i wymioty były uważane za oczyszczające, zarówno dla melancholii, jak i dla organizmu. Ponadto, okłady z ciemiernika leczyły choroby skóry, w tym gangrenę, kawałki były wkładane do ucha, aby poprawić słuch, i podobno pomagały na trąd, jaudice, podagrę, rwę kulszową i konwulsje. (Większość z tego według Culpepera, 1654). Był szeroko stosowany w leczeniu dolegliwości kobiecych, takich jak amenorrhea. Jest wystarczająco toksyczny, że był wysoki wskaźnik śmiertelności; dostać dawkę prawo to był silny lek, użyć zbyt dużo i pacjent zmarł.
Ciemiernik jest znany z zastosowania w wojnie biologicznej. Miało to miejsce w starożytnej Grecji podczas Pierwszej Świętej Wojny, zwanej również Wojną Cirraena, około 590 roku p.n.e. Armia z Tesalii i jej sojusznicy Scion i Aten (zwani Ligą Amficką), próbowali odebrać świętą ziemię Apollina, Równinę Kirrhańską, miastu Kirrha, przynajmniej częściowo dlatego, że Kirrhanie nękali pielgrzymów udających się do Delf. Beseiging Kirrha, sojusznicze armie odkryły rurę wodną prowadzącą do miasta i dodały do niej ciemiernik(Helleborus niger). Skażona woda wywołała biegunkę w całej Kirrhy, więc nie mogli oni odeprzeć szturmu. Zdobywszy miasto, napastnicy zabili wszystkich i zniszczyli miasto. Z grubsza zarys tej historii jest utrzymywany jako obowiązujący, istnieje wiele kontrowersji co do szczegółów.
Pomimo tego rodzaju historii, ciemiernik pojawia się tylko w niektórych książkach o „roślinach trujących”. W niektórych miejscach jest pospolitym kwiatem ogrodowym, więc to pominięcie jest ciekawe.
| Róża świętojańska, Helleborus |
W łagodniejszych rejonach Eurazji ciemierniki kwitną zimą i będą kwitły w czasie Bożego Narodzenia. To nieczęsty wzór, a kwiaty są urocze, więc nazwano je kwiatem Bożego Narodzenia lub różą bożonarodzeniową. W chłodniejszych obszarach, roślina jest z konieczności uśpiona na Boże Narodzenie, ale pojawia się wcześnie i tak nazywa się róża wielkopostna, co sprawia, że znów jest ukochanym kwiatem, ponieważ tak mało kwitnie, kiedy to robi.
Nazwa kwiatu Bożego Narodzenia tłumaczy się historią Madelon, pasterki, która przybyła do Betlejem w noc narodzin Chrystusa. Zniecierpliwiona, życzyła sobie prezentu, ale miała notatkę. Stojąc na zewnątrz, patrząc do środka, zaczęła płakać. Bóg, patrząc w dół, zesłał anioła, który każdą łzę, gdy lądowała na zamarzniętej ziemi, zamieniał w małe, białe kwiaty ciemierników. Anioł powiedział Madelon, że pobożność jest cenniejsza od złota. Madelon z wdzięcznością zerwała bukiet i położyła go przy żłóbku. I takie było pochodzenie bożonarodzeniowej róży.
Helleborus to grecka nazwa, która łączy w sobie bora (pokarm) z heleiną (rani lub niszczy), ostrzegając, że roślina jest toksyczna. Linneusz przekształcił grecką nazwę w nazwę naukową. Epitet gatunkowy, niger, oznacza czarny i odnosi się do koloru korzenia, który był używany leczniczo. Heleborus niger pochodzi z gór Europy. Powszechnie sadzony jest również ciemiernik wirydarzowy (starsza nazwa H. orientalis) z Turcji i Kaukazu; viridis oznacza zielony, tak jak kwiaty. Wiele uprawianych ciemierników to hybrydy.
Potoczne nazwy tych roślin, oprócz ciemiernika, róży bożonarodzeniowej i róży postnej, to także seter-wort i seter-grass, boar’s foot i bear’s foot. Setter w tym zastosowaniu pochodzi ze staroniemieckiego, a słownik Oxford English nie zna jego pochodzenia. Boar’s foot i bear’s foot prawdopodobnie opisują wygląd dużych, głęboko podzielonych liści, gdy roślina nie kwitnie. Europejscy zielarze czasami nazywali ciemierniki melampodami, na podstawie greckiej opowieści, że lekarz i jasnowidz Melampus wyleczył nim szaleństwo trzech córek Proetusa z Argos.
Większość moich zdjęć pochodzi z zachodniego Oregonu w marcu.
To jest piękny kwiat. Traktuj go z szacunkiem. Załóżcie rękawice ogrodowe i nie skubcie go. Obserwuj go wczesną wiosną.
Komentarze i poprawki mile widziane.
Źródła, ogólne
Creekmore, H. 1966. Daffodils are Dangerous. The Poisonous Plants in Your Garden. Walker and Company, Publishers. New York.
Culpeper, N. oryginalnie 1653. Culpeper’s Complete Herbal. W. Foulsham Press. London.
Grieve, M. 1931. A Modern Herbal. Dover, New York.
Major, A. 2019. Wojna chemiczna i biologiczna w starożytności. pp. 8-20 in P. Wexler, ed. Toxicology in Antiquity II. w History of Toxicology and Environmental Health. Academic Press. New York. link (dostęp 3/4/23)Missouri Botanical Garden. Helleborus niger. Missouri Plant Finder. link (dostęp 23/2/23) Vasileiou, V., Markantes,G.K., Armeni,A.K., Barouti,K., Georgopoulou,A. and N.A. Georgopoulos. 2017. Melampus i wyleczenie córek Proetusa. Hormony. 16(2): 212-216. link (dostęp 3/5/23).
Źródła, Madelon i świąteczna róża
Leo S. 2020. #4. Legenda o Madelonie i świątecznej róży. Random Times. (blog; Dec. 4, 2020) link (dostęp 3/53/23)
Martin, L.C. 1987. Folklor kwiatów ogrodowych. The Globe Pequot Press, Chester, Connecticut.
Ztevetevans. 2013. Legenda o Madelonie i świątecznej róży. Under the Influence (blog) link (dostęp 3/5/23).
i inne; na potrzeby tego wpisu wyciągnęłam wszelkie możliwe odniesienia.
Kathy Keeler, Wędrujący botanik