Sałata ogrodowa, Lactuca sativa (rodzina słonecznikowatych Asteraceae) jest tylko jednym z około 125 gatunków w rodzaju. (Zobacz wcześniejszy post o sałacie ogrodowej.) Tak więc istnieje wiele sałat, z których większość żyje niezależnie od człowieka.
| dzika sałata, prawdopodobnie sałata kolczasta, Lactuca serriola |
Występują na całym świecie: Ameryka Północna, Meksyk, Ameryka Środkowa, Eurazja, Afryka.W Ameryce Północnej występuje sześć rodzimych gatunków: wysoka sałata niebieska (Lactucabiennis), dzika sałata kanadyjska(Lactuca canadensis), sałata trawiasta(Lactuca graminifolia), sałata leśna(Lactuca floridana), wysoka sałata włochata(Lactuca hirsuta) i sałata dwuletnia(Lactuca ludoviciana), trzy introdukowane: sałata kolczasta (Lactucaserriola), sałata gorzka(Lactuca virosa), sałata wierzbolistna(Lactuca saligna) i jedna opisywana zarówno jako rodzima, jak i introdukowana – sałata niebieska(Lactuca tatarica). Większość gatunków ma żółte kwiaty, wysoka sałata niebieska i sałata niebieska mają niebieskie kwiaty. Z map rozmieszczenia wynika, że w każdym miejscu w Ameryce Północnej występuje lokalna rodzima dzika sałata i co najmniej jedna euroazjatycka dzika sałata. Gatunki, które można znaleźć, różnią się pod względem geograficznym; rodzime amerykańskie dzikie sałaty dzielą kontynent i występują na obszarach wilgotnych, preriach i lasach, podczas gdy gatunki introdukowane mają tendencję do zachwaszczania, rosnąc w zakłóconych miejscach.
| Młoda dzika sałata, sałata kolczasta, Lactuca serriola |
Nazwa Lactuca pochodzi od łacińskiego lac oznaczającego mleko i odnosi się do mlecznego soku. Sałata ogrodowa ma mleczny sok, jeśli dobrze się przyjrzeć, ale liście i łodygi dzikiej sałaty bardzo wyraźnie krwawią na biało. Słowo „sałata” pochodzi od lactuca. W przypadku epitetów gatunkowych, biennis oznacza dwuletni, canadensis oznacza „z Kanady”, graminifolia oznacza „liście podobne do trawy”, floridana oznacza „z Florydy”, hirsuta oznacza „owłosiony”, ludoviciana oznacza „z Luizjany” (czasami Louisiana Purchase, a nie tylko stan), serriola pochodzi od „kłujący”, virosa oznacza „trujący”, a tatarica „z Tatar”, środkowej Rosji.
Mleczny sok sałaty zawiera silny lakton seskweterpiny, zwany laktucyną. Laktucyna ma właściwości przeciwbólowe i uspokajające. Sok z sałaty, „opium z sałaty”, zwany także lactucarium, był używany do wywoływania snu i uspokajania pacjentów co najmniej od czasów rzymskich. W XIX wieku stał się dość popularny, ponieważ w przeciwieństwie do opium nie uzależnia. Następnie seria badań przeprowadzonych w XX wieku wykazała, że popularne formuły nie przyniosły żadnego efektu, a społeczność medyczna gwałtownie je porzuciła. Najnowsze badania potwierdzają jednak, że lactucarium ma właściwości przeciwbólowe i uspokajające, a problemy z jego stosowaniem wydają się dotyczyć szczegółów przygotowania i przechowywania. Źródła ziołolecznictwa z XX i XXI wieku wykorzystują dzikie europejskie sałaty, sałatę kolczastą (L.serriola) i sałatę drzewiastą, znaną również jako śpioch(L. virosa), aby uzyskać lactucarium. W literaturze historycznej wydaje się, że sałata ogrodowa miała właściwości uspokajające i była stosowana jako lek. We współczesnej sałacie ogrodowej jest trochę laktucyny – najwięcej ma jej odmiana Romaines – ale niewiele. Może została wyhodowana, aby liście były mniej gorzkie, a może sałaty ogrodowe zostały wyselekcjonowane pod kątem ładnych liści i straciły laktucynę przypadkowo. Jeśli chodzi o literaturę historyczną cytującą sałatę ogrodową jako lek, nie jestem w stanie stwierdzić, czy starożytna sałata ogrodowa była silniejsza, czy też pisarze nie rozróżniali gorzkiej lub kłującej sałaty od sałaty ogrodowej.
Rdzenni Amerykanie używali dzikiej sałaty w ten sam sposób, w jaki Europejczycy używali europejskich dzikich sałat, jako środków przeciwbólowych i uspokajających oraz w celu złagodzenia laktacji. Używali jej również do leczenia biegunki. Irokezi nakładali zmiażdżone korzenie na mocno krwawiące skaleczenia. Menominee wcierali sok w pęcherze po trującym bluszczu. Wiele plemion jadło liście. Kiedy dotarły do nich europejskie dzikie sałaty, rdzenni Amerykanie również ich używali.
| Sałata kolczasta, kwiaty, nasiona, Zauważ zieloną gąsienicę, tuż nad literą „c” w sałacie. powyżej. |
Rodzime amerykańskie dzikie sałaty są szeroko rozpowszechnione, ale nie są uważane za chwasty. Dzikie sałaty z Europy stanowią większy problem. Szczególnie sałata kolczasta znajduje się na wielu listach chwastów. Jest naprawdę kłująca w dotyku i na tyle gorzka, że zwierzęta gospodarskie i jelenie unikają jej jedzenia, chociaż wiosną zjedzą pierwsze liście.
| bardzo wysoka sałata kolczasta |
Większość dzikich sałat to rośliny jednoroczne lub dwuletnie (kwitną w drugim roku, a następnie obumierają), chociaż sałata kolczasta jest wieloletnia. Często zaczynają się jako rozeta (krąg) liści blisko ziemi, a następnie wysyłają wysoką, przeważnie bezlistną łodygę kwiatową. Dzikie sałaty odkładają korzeń palowy (dzięki czemu stosunkowo łatwo je wyplenić z ogrodu). Liście sałaty kolczastej mają zróżnicowany kształt i mogą być głęboko karbowane. Często liście są ustawione pod kątem prostym do ziemi, prawdopodobnie w celu zmniejszenia obciążenia cieplnego. Kwiaty pojawiają się w połowie lata i utrzymują się do późnego lata. U większości gatunków są żółte i mają około 1/4 cala średnicy, otwierają się, gdy słońce jest jasne i ciepłe, a zamykają w chłodniejsze dni i w nocy, bardzo podobnie do zachowania kwiatów mniszka lekarskiego(Taraxacum officinale), z którym są dość blisko spokrewnione. Podobnie jak mniszek lekarski, dojrzałe nasiona są przymocowane do białej okrywy, która pozwala im złapać wiatr i unieść się w powietrze.
Nie ma zbyt wielu łatwo dostępnych informacji na temat wykorzystania rodzimych dzikich sałat przez rodzime owady, choć jako szeroko rozpowszechnione gatunki rodzime, niewątpliwie stanowią one pożywienie dla wielu rodzimych owadów. Kwiaty są atrakcyjne dla pszczół; wśród rodzimych pszczół, zwłaszcza pszczół obcinających liście, rodzaj Megachile, i halictids, rodzaj Lasioglossum. Na dziko rosnących (i uprawianych) sałatach żerują gąsienice motylicy pospolitej(Autrographa precationis), motylicy tygrysiej(Grammia virgo) i motylicy pośredniej(Cuculia intermedia). Dzikie sałaty są również zjadane przez mszyce, które przyciągają drapieżniki mszyc, takie jak biedronki. Koniki polne – doskonałe pożywienie dla ptaków – pożerają nawet sałatę kolczastą:
| Sałata kolczasta udekorowana przez zjadające ją koniki polne; |
Dzikie sałaty to szeroko rozpowszechnione rośliny o pięknych kwiatach. Poświęć chwilę, aby je zauważyć!
Komentarze i poprawki mile widziane.
Odniesienia
Grupa robocza ds. filogenezy okrytozalążkowych. 2023. Asteraceae. Chicoridae. link (dostęp 4/21/23)
Culpeper, N. 1880. Culpeper’s Complete Herbal. Originally 1652. Foulsham Press, London. Istnieją dziesiątki wydań Culpepera z ostatnich 350 latuszy, jako faksymile na Open Library. Większość z nich wymienia tylko Lactuca sat iva jako sałatę. Wydanie, które posiadam, zawiera zarówno L. sativa, jak i wielką dziką sałatę, Lactuca virosa . Uważa on wielką dziką sałatę za doskonałe lekarstwo. Oto link do wydania, które posiadam. link s. 213.
Lactuca L. Plants of the World Online. Royal Botanic Gardens Kew. link (dostęp 4/21/23)
Moerman, D. E. 1998. Native American Ethnobotany. Timber Press. Portland, OR.
Pollington, S. 2000. Leechcraft. Early English Charms, Plantlore and Healing. Anglo-Saxon Books. Norfolk England.
Strother, J. L. 2020. Lactuca Linnaeus Floral of North America link (dostęp 4/21/23)
Stubbendieck, J., M. J. Coffin i L. M. Landholt. 2003. Chwasty Wielkich Równin. Nebraska Department of Agriculture. Lincoln, NE.
Dzika sałata. Lactuca canadensis. Rodzina astrowatych (Asteraceae). Illinois Wild Flowers. link (dostęp 4/22/23).
Kathy Keeler, Wędrowny botanik